Haar zelfbeschadiging is erger dan die van mij
Door: Meike van MeiZorg

Een vraag die op het eerste gezicht vrij bizar overkomt: wanneer is zelfbeschadiging erg genoeg? Zelfbeschadiging is altijd erg. Dat is iets wat wij als lotgenoten allemaal zullen beamen. Maar voelen we dit ook echt zo?

We vergelijken allemaal. Ik hoor het regelmatig: “Ik heb mezelf nooit echt beschadigd. Ja, een paar krasjes, maar niet echt.” Of: “Ik heb geen littekens, dus bij mij was het niet echt.” Hoe kan het niet echt zijn als je je zo wanhopig voelt dat je ervoor kiest om je eigen lichaam iets aan te doen?
Op een forum over zelfbeschadiging is het regelmatig onderwerp van discussie, vergelijken. “Mijn zelfbeschadiging stelt niets voor als ik de verhalen hier lees.” “Ik voel me zo’n aansteller als ik over mijn zelfbeschadiging schrijf, want ik hoef nooit gehecht te worden.” “Bij mij valt het allemaal wel mee, ik zou soms willen dat het erger was zodat ik serieus genomen zou worden.” Het breekt mijn hart als ik dit soort dingen lees. Ook al weet ik dat het voor een deel onvermijdelijk is. Vergelijken doen we allemaal, we vergelijken die cijfers die we op school halen met die van klasgenoten, ons huis met dat van vrienden en ons inkomen met dat van collega’s.
Het gevaar bij vergelijken van zelfbeschadiging is dat het ertoe leidt dat zelfbeschadiging ‘normaal’ wordt. Ik heb dit zelf ook ervaren. Ik herinner me nog heel goed dat een therapiegenootje tegen mij zei dat ze erg geschrokken was van mijn zelfbeschadiging, want die vond ze heel heftig. Ik haalde mijn schouders op en zei: “dat valt wel mee hoor, ik ken ergere verhalen.” Achteraf schrok ik hiervan. Ik maakte het voor mezelf bijna normaal wat ik deed, want ik kende zoveel mensen die het deden, waarvan sommigen ‘ernstiger’ dan ik. Het behoeft geen uitleg dat dat het een stuk moeilijker maakt om ermee te stoppen. Waarom zou je stoppen met iets dat wel meevalt? Totdat ik aan een vraag dacht die iemand me eerder gesteld had: “stel dat je wat je bij jezelf gedaan hebt bij mij zou doen.” Ik stelde het me voor en het voelde afgrijselijk. Zoiets zou ik nooit doen. Maar ik deed het wel, bij mezelf.

Zelfbeschadiging is een uiting van pijn, wanhopig en heftige emoties, net als huilen. Sommige mensen huilen een paar stille tranen, anderen huilen met harde geluiden en veel snot. Als iemand gehuild heeft vraag je niet: “hoe hard huilde je dan?” of “kan je nu nog zien dat je gehuild hebt?” Je vraagt naar iemands pijn, wat iemand aan het huilen maakte. Zo is het ook met zelfbeschadiging. Het gaat niet om de manier waarop je jezelf beschadigd of hoe (on)zichtbaar dat is. Het gaat om de pijn die erachter ligt.

Als je iemand met littekens ziet, kun jij dan denken: ‘dat is iemand net als ik, die heeft veel pijn (gehad)’ of ga je meteen vergelijken? Kan jij voorbij je eigen wonden en littekens kijken naar wat erachter zit? Respecteer jij je littekens zoals ze zijn of moeten ze anders zijn, kleiner, groter, dikker, dunner? En hoe zou het zijn als jij de littekens van een ander zou hebben? Zou dat jou van binnen veranderen? Zou dat jouw pijn meer of minder maken?
Achter de littekens, of beter gezegd, achter de huid (want niet bij iedereen is de zelfbeschadiging nog zichtbaar) zijn we allemaal hetzelfde. We hebben allemaal pijn waar we niet goed mee om kunnen gaan of niet goed mee om konden gaan. Gelukkig kan ik nu het laatste zeggen.

www.meizorg.nl

‘Zelfbeschadiging is een ernstig symptoom van een onderliggende problematiek’

Eén van de kenmerken van een borderline persoonlijkheidsstoornis is zelfbeschadiging. Net als borderline is dit een onderwerp vol stigma’s en vooroordelen. Uit onwetendheid of onbegrip worden de raarste dingen geroepen, waardoor de angst en schaamte bij diegene die zichzelf beschadigt alleen maar toeneemt. De Landelijke Stichting Zelfbeschadiging maakt zich al jaren hard voor deze laatste groep. Zo proberen ze via voorlichting, campagnes en lotgenotencontact het taboe op zelfbeschadiging te doorbreken. Nicole ter Morsche (27) deelt die wens en heeft daarom eind 2015 ZEBRA Voorlichting opgericht, zodat ze in noordoost Nederland haar steentje kan bijdragen.

Door een heftig trauma in haar jonge kinderjaren had Nicole een sterk verminderd zelfbeeld en miste daardoor zelfvertrouwen. Ze begon zich in haar tienerjaren te beschadigen. Er volgden meerdere diagnoses, zoals PTSS, depressie en een dysthyme stoornis. Na acht lange jaren verschillende soorten therapie te hebben gevolgd, kan ze inmiddels zeggen dat het de laatste vijf jaar goed met haar gaat. Ook snijdt ze zichzelf al lange tijd niet meer. Inmiddels is ze moeder van twee zoons en zet ze haar ervaringsdeskundigheid in om lotgenoten bij te staan. Zo organiseert ze maandelijks verschillende activiteiten, zoals gespreksgroepen, themamiddagen, ouderavonden en af en toe een lotgenotenpicknick. Daarnaast geeft Nicole ook voorlichting aan artsen, verpleegkundigen en hulpverleners van de GGZ.

‘ZEBRA staat voor Zelfbeschadiging Erkennen Begrijpen Reduceren & Accepteren,’ verduidelijkt Nicole. ‘Ook staat de naam symbool voor de littekens die achterblijven op de huid van mensen die te maken hebben gehad met zelfbeschadiging.’ Met ZEBRA Voorlichting wil ze verschillende doelgroepen aanspreken. ‘Ik hoop voor lotgenoten een steun te kunnen zijn door hun omgeving goed voor te lichten. Ik ben er namelijk van overtuigd dat als (GGZ) hulpverleners, medisch personeel (Spoedeisende Hulp en Huisartsenpost) en naasten of ouders meer begrijpen van zelfbeschadiging het onderwerp meer bespreekbaar wordt. Dat maakt ook het zoeken naar hulp toegankelijker. Daarnaast organiseer ik gespreksgroepen voor lotgenoten waarbij ik me vooral richt op ‘de positieve kant’. Dus hoe of waar zoek je hulp, hoe kun je herstellen en welke stappen wil je maken? ZEBRA Voorlichting biedt absoluut geen therapie, maar wel een luisterend oor en de mogelijkheid om ervaringen met elkaar te delen.

Voor naasten organiseer ik avonden waar zij hun ervaringen en zorgen kunnen delen en waar ik de koppeling leg tussen de ‘naaste’ en de ‘lotgenoot’. Ik kan namelijk als moeder enorm goed begrijpen waarom je alle mesjes uit de keukenla haalt op het moment dat je ontdekt dat je zoon of dochter zich snijdt. Maar als lotgenoot kan ik uitleggen hoe dat juist een gevoel geeft van ‘niet vertrouwd te worden’ en je daardoor nóg schuldiger te voelen. Daarnaast hoop ik met ZEBRA te bereiken dat zelfbeschadiging een onderwerp van gesprek kan en mag zijn. Vaak vinden mensen het nog maar een beetje eng of raar als ze er weinig mee te maken hebben gehad. Ik hoop te laten zien dat ik een aardige meid ben, met een gezin, een leuke baan, een mooie stichting én een verleden van zelfbeschadiging. Niet het stigma van de ‘gothic 13-jarige’ wat helaas nog vaak heerst in de maatschappij. Of dat het een probleem is van pubermeisjes. Terwijl er ook veel (jong)volwassenen kampen met deze problematiek én ook jongens!’

ZEBRA Voorlichting wil af van stigma‘Zelfbeschadiging is een ernstig symptoom van een onderliggende problematiek,’ legt Nicole uit. ‘Soms van ernstige trauma’s, soms van een persoonlijkheidsstoornis zoals borderline, maar ook van een depressie of bijvoorbeeld autisme. De onderliggende problemen kunnen enorm verschillen van elkaar. Maar wat mensen die zichzelf beschadigen vaak aangeven in de gespreksgroepen is dat zij allemaal kampen met schuldgevoelens en schaamte. Vaak niet eens naar zichzelf – hoewel ze hun eigen lichaam beschadigen – maar naar de omgeving. En dat is iets wat ik heel erg herken uit die tijd. Ik vond het vreselijk… voor mijn omgeving. Ik was constant bezig met ‘stoppen mezelf te beschadigen’ maar werkte ondertussen niet aan de onderliggende trauma’s en problematiek. Pas toen ik uiteindelijk het ‘stoppen met zelfbeschadiging’ los kon laten en de onderliggende problemen ging aanpakken, kwam er langzaam verbetering. En langzaamaan schoof de drang om mezelf te beschadigen steeds meer naar de achtergrond. Ik leerde om mezelf geven – iets wat ik NOOIT had gedacht te kunnen leren – en goed te zijn zoals ik ben. Mezelf te accepteren. In babystapjes, met heel veel terugvallen en moeilijke momenten, maar ik heb het geleerd. En dat is wat mensen die zichzelf beschadigen moeten weten. Je kan ervan herstellen, al lijkt het nog zo uitzichtloos. Het kan écht.’

Nicole is ervan overtuigd dat het onderwerp zelfbeschadiging meer uit de schaduw moet komen, omdat het nu vaak een onbesproken onderwerp blijft. ‘Mensen durven er niet naar te vragen,’ legt ze uit. ‘Zijn ze bang voor het antwoord? Of zijn ze bang om je te kwetsen? Ik heb liever dat mensen me de oren van mijn kop vragen, zodat ze beter snappen wat zelfbeschadiging inhoudt. Ik denk dat als mensen vaker horen over zelfbeschadiging – wat het voor mensen betekent, waarom mensen het doen en dat er veel problemen aan ten grondslag liggen – dat er meer begrip komt. Vaak zien mensen alleen de verwonding of littekens en hebben daar een oordeel over, terwijl ze niet het verhaal erachter kennen. Ook ik snap heel goed dat erg veel mensen die zichzelf beschadigen die openheid naar buiten niet willen of kunnen geven. Dat eerlijk zijn naar je omgeving moeilijk en eng is weet ik als geen ander. Toen ik er middenin zat, durfde ik ook absoluut niet wat ik nu doe qua openheid. En toch geeft het me nu ook een soort van rust. Dat ik nu ECHT mag zijn wie ik ben. Met mijn littekens.’

Praten, praten en nog eens praten moet het stigma op zelfbeschadiging verkleinen of zelfs de wereld uit helpen. ‘Zorg dat het onderwerp bespreekbaar wordt,’ vertelt Nicole overtuigd. ‘Zonder mensen ongevraagd te beladen met informatie ga ik het gesprek nu niet meer uit de weg. Als iemand vraagt hoe ik aan een litteken kom of waarom ik niet mee ga zwemmen, antwoord ik eerlijk. En vaak komt er dan een gesprek op gang. Als ik wel ga zwemmen en iemand staart me aan, ga ik met diegene in gesprek in plaats van me te schamen voor wie ik ben.’

Nicole is vroeger zelf meerdere keren slecht behandeld op de Spoedeisende Hulp en Huisartsenpost. Dat varieerde van onverdoofd hechten, uitschelden, wegsturen tot brandwonden niet goed verzorgen of koelen. Haar advies is duidelijk: ‘Geef je grens aan! Je mag vragen om een andere hulpverlener. Je mag ze verplichten je te verdoven tijdens het hechten. Je mag behandeling eisen als ze je wegsturen. Probeer vooral bij jezelf te blijven en te omschrijven wat het met jou doet. Daarnaast is het belangrijk om misstanden te melden. Wij zijn MIND en de Landelijke Stichting Zelfbeschadiging hebben op 1 maart (Self Injury Awareness Day) ook aandacht besteed aan dit onderwerp en een meldpunt gestart naar de misstanden. Daarnaast mag je, als je slecht behandeld bent, een klacht indienen en ik kan dit zeker aanraden. Ik heb het nooit gedaan en daar heb ik achteraf in twee gevallen wel spijt van. Waarom? Omdat ik weet dat deze artsen later ook bij andere lotgenoten buiten het boekje zijn gegaan. Wellicht had een klacht van mij het verschil kunnen maken.’

Nicole hoopt tot slot dat haar verhaal anderen inspireert. ‘Ik doe ZEBRA niet alleen. Ik word gesteund door een bestuur met nog een andere lotgenoot en iemand die in de hulpverlening werkt. Daarnaast hebben we een aantal vrijwilligers die ons af en toe ondersteunen. Samen staan we sterk en samen kunnen we een verschil maken. Ik ben hersteld, ook al dacht ik dat dat nooit zou gebeuren. En van bepaalde diagnoses zal ik niet afkomen. Zo merk ik nog steeds sporadisch dat ik last heb van de dysthyme dagen. Maar ik weet wel hoe ik er nu mee om moet gaan.’

Zelfbeschadiging

De term ‘zelfbeschadiging’ is de vertaling van het Engelse ‘self-harm’ en omvat alle gedragingen die verwondingen/letsel aan de eigen huid of het lichaam toebrengen zonder de intentie te hebben het leven te willen beëindigen. Hierbij kun je denken aan snijden, branden, krassen, krabben, maar ook aan haren trekken, hoofdbonken, voorwerpen in het lichaam brengen of schadelijke stoffen innemen. Zelfbeschadiging is een uiting van psychische pijn, boosheid of verdriet en komt vaker voor dan je denkt. De handeling is op de persoon zelf gericht en niet op anderen. Ieder jaar komen in Nederland rond de 15.000 mensen die zichzelf beschadigen terecht op de Spoedeisende Hulp van een ziekenhuis.

(Bron: Landelijke Stichting Zelfbeschadiging)

Elke maand brengen wij een nieuwsbrief uit. Wilt u deze in uw email ontvangen? Klik dan hier

Hier lees je de laatste nieuwsbrief